درمان زردی نوزاد
اگر پیش‌ازاین پدر شدن یا مادر شدن را تجربه کرده‌اید احتمالاً می‌دانید که زردی یا یرقان نوزاد چیست و احتمالاً تا حدودی با فرایند درمان زردی نوزاد نیز آشنا هستید. زردی یا یرقان نوزاد به علت انباشت یک ماده شیمیایی به نام بیلی‌روبین در خون و بافت‌های کودک است. بیلی‌روبین به طور طبیعی توسط کبد پردازش و سپس دفع میشود، اما کبد نوزاد پس از تولد هنوز آن‌قدر رشد نکرده که بتواند از پس این کار برآید؛ بنابراین زردی در نوزادان شایع است و حدود 6 نوزاد از هر 10 نوزاد پس از تولد گرفتار این وضعیت می‌شوند. یرقان نوزاد می‌تواند فیزیولوژیک یا پاتولوژیک باشد. در این مقاله با روش‌های درمان زردی نوزاد، علت زردی نوزاد و علائم آن آشنا خواهیم شد.
یرقان یا زردی نوزاد چیست؟
زردی نوزادان، در حقیقت تغییر رنگ پوست نوزاد است که در نتیجه افزایش بیلی‌روبین (bilirubin) در خون نوزاد به وجود می‌آید. بیلی‌روبین یک ماده زردرنگ است که بدن هنگام تجزیه گلبول‌های قرمز آن را ایجاد میکند. در طول بارداری، کبد مادر بیلی‌روبین را از خون نوزاد حذف میکند، اما پس از تولد، کبد نوزاد باید شروع به حذف بیلی‌روبین کند. اگر کبد نوزاد هنوز به‌اندازه کافی توسعه‌یافته نباشد، ممکن است قادر به دفع بیلی‌روبین نباشد و بیلی‌روبین اضافی در بدن نوزاد انباشته شود. زمانی که بیلی‌روبین اضافی انباشته میشود، پوست نوزاد زرد میشود و دلیل زردی نوزاد تجمع بیلی‌روبین در بدن او است.
زردی در نوزادان رایج است و چندان جدی نیست. در عرض چند هفته به طور خودکار خودبه‌خود رفع میشود. اما بسیار مهم است که والدین از این وضعیت شایع آگاه باشند و در صورت نیاز به درمان، دراسرع‌وقت به پزشک متخصص کودکان مراجعه کنند. زردی شدید می‌تواند به آسیب مغزی منجر شود اگر بدون درمان باقی بماند. در ادامه به این سؤال پاسخ می‌دهیم که علائم زردی نوزاد چیست؟
زردی نوزاد چه علائمی دارد؟
زردی باعث تغییر رنگ پوست به رنگ زرد میشود. این تغییر معمولاً از صورت شروع شده و سپس به سینه، منطقه شکم، پاها و زیرهای پاها منتقل میشود. گاهی اوقات، نوزادانی که زردی شدید دارند ممکن است بسیار خسته به نظر برسند و در مکیدن سینه مادر ضعف داشته باشند. گریه شدید و بی امان، زردی چشم‌ها و مدفوع رنگ‌پریده نیز از دیگر علائم زردی نوزاد به شمار می‌روند.
زردی نوزاد در چه سنی رخ می‌دهد؟
زردی در نوزادان یک وضعیت بسیار شایع است. تا 60 درصد از نوزادان در طول هفته اول زندگی خود دچار زردی می‌شوند؛ پس نباید از زردی نوزاد 7 روزه متعجب شد و این مسئله کاملا شایع است. همچنین تا 80 درصد از نوزادان نارس نیز در طول هفته اول زندگی خود دچار زردی می‌شوند. به دلیل شیوع بسیار بالا و عوارض غیر قابل بازگشت، درمان زردی نوزاد اهمیت بسیار زیادی دارد.
انواع زردی نوزاد
به‌صورت کلی دو نوع زردی در نوزادان وجود دارد: زردی فیزیولوژیک و زردی پاتولوژیک. زردی فیزیولوژیک بیشترین میزان موارد ابتلا را تشکیل می‌دهد (حدود 75 درصد). زردی فیزیولوژیک به این معناست که متابولیسم نوزاد نمی‌تواند بیلی‌روبین را به‌سرعت کافی از بین ببرد. این نوع زردی معمولاً در چند روز اول زندگی ایجاد میشود و تا چند هفته بعد، زمانی که تجزیه سلول‌های قرمز خون کاهش می‌یابد و عملکرد کبد بهبود می‌یابد، به‌صورت خودبه‌خود برطرف میشود.
اما زردی پاتولوژیک به معنای این است که احتمالاً شرایط دیگری علت ایجاد اختلال در فیلتراسیون بیلی‌روبین‌اند. این نوع زردی ممکن است در 24 ساعت اول پس از تولد ظاهر شود. زردی پاتولوژیک خود به دودسته دیگر تقسیم میشود که در ادامه آنها را بررسی خواهیم کرد.
زردی شیردهی
زردی در نوزادان تغذیه شده با شیر مادر بیشتر از نوزادانی است که شیرخشک می‌خورند. زردی شیردهی معمولاً در هفته اول زندگی نوزاد رخ می‌دهد. این وضعیت زمانی به وقوع می‌پیوندد که نوزاد از شیر مادر به‌اندازه کافی بهره نمی‌برد. زردی شیردهی در مقایسه با زردی فیزیولوژیک زمان بیشتری برای برطرف‌شدن نیاز دارد.
زردی شیر مادری
زردی شیر مادری با زردی شیردهی متفاوت است. مواد موجود در شیر مادر می‌توانند بر روی نحوه تجزیه بیلی‌روبین توسط کبد نوزاد تاثیر بگذارند. این موضوع می‌تواند منجر به تجمع بیلی‌روبین شود. زردی شیر مادری ممکن است پس از هفته اول زندگی نوزاد ظاهر شود و حدود یک ماه یا بیشتر طول بکشد تا از بین برود.
چرا نوزادمان به زردی مبتلا میشود؟
همان‌طور که پیش‌ازاین اشاره کردیم، زردی زمانی اتفاق می‌افتد که خون نوزاد بیش از حد بیلی‌روبین داشته باشد. همچنین اشاره کردیم که بیلی‌روبین یک ماده شیمیایی است که بدن هنگام تجزیه سلول‌های قرمز خون قدیمی تولید میکند. کبد معمولاً بیلی‌روبین خون را فیلتر میکند و بدن هنگام دفع، همراه مدفوع آن را از بین می‌برد.
علت زردی نوزاد این است که اگر کبد نوزاد به‌اندازه کافی توسعه‌نیافته باشد تا بیلی‌روبین را از بین ببرد، این ماده شروع به تجمع میکند. این تجمع بیلی‌روبین باعث میشود که پوست نوزاد زرد به نظر برسد. بیشتر نوزادان در چند روز اول زندگی دچار زردی می‌شوند. این به این دلیل است که چند روز طول می‌کشد تا کبد نوزاد توسعه یابد و در حذف بیلی‌روبین بهتر عمل کند. زردی شدید و طولانی می‌تواند در صورت وجود هر یک موارد زیر در نوزاد رخ دهد:
- عفونت خونی (سپسیس)
- کبودی ناشی از زایمان سخت
- تعداد بیش از حد سلول‌های قرمز خون
- سطح کم اکسیژن (هیپوکسی)
- وجود یک وضعیت کبدی مانند آترزی صفراوی
- عدم سازگاری گروه خونی Rh و ABO
- همولیز
- شرایطی که بر روند پردازش بیلی‌روبین در بدن تأثیر می‌گذارند، مانند سندرم ژیلبرت و سندرم کریگلر نجار
- ابتلای والدین دیابت در زمان زایمان
- کم‌کاری کونژنیتال (مادرزادی) تیروئید
- انسداد روده‌ای
- تنگی پیلور
- زردی ناشی از شیر مادر که ممکن است در نتیجه واکنش به مواد موجود در شیر باشد
- زردی ناشی از شیردهی که ممکن است در صورت عدم تغذیه مناسب نوزاد رخ دهد
چگونگی تشخیص زردی نوزاد؟
اگرچه علائم زردی نوزاد مانند رنگ زرد چهره و بدن تا حدودی نشان می‌دهد که نوزاد زردی دارد یا خیر، اما آزمایش‌های بیشتری برای تأیید زردی و تعیین شدت آن لازم است. نوزادانی که زردی دارند، باید برای تعیین سطح بیلی‌روبین در خونشان، آزمایش بیلی‌روبین بدهند. آزمایش‌های بیشتری نیز ممکن است لازم باشد تا مشخص شود آیا یرقان نوزاد به دلیل یک بیماری زمینه‌ای است یا خیر. برخی از این آزمایش‌ها عبارت‌اند از شمارش کامل خون (CBC)، آزمایش گروه خونی و ناسازگاری Rh. علاوه بر این، ممکن است آزمایش کومبس نیز برای بررسی آنتی‌بادی‌هایی که نشان‌دهنده خطر بالای تجزیه افزایش‌یافته گلبول‌های قرمز خون (همولیز) هستند، انجام شود.
درمان زردی نوزاد
زردی خفیف نوزاد معمولاً ظرف دو تا سه هفته به‌خودی‌خود از بین می‌رود. برای زردی متوسط یا شدید، نوزاد ممکن است نیاز به اقامت طولانی‌تری در بخش نوزادان داشته باشد. برخی از درمان‌هایی که برای کاهش سطح بیلی‌روبین در خون نوزاد به کار می‌روند را در ادامه این مطلب بررسی خواهیم کرد.
تغذیه تقویتی
برای جلوگیری از کاهش وزن، پزشک ممکن است تغذیه مکرر یا مصرف برخی از مکمل‌ها را توصیه کند تا اطمینان حاصل شود که نوزاد تغذیه کافی و مناسبی را دریافت میکند.
نوردرمانی (فتوتراپی)
یکی از روش‌های درمان زردی نوزاد نوردرمانی یا فتوتراپی است. در این روش نوزاد زیر یک لامپ مخصوص قرار می‌گیرد که نور در طیف آبی - سبز ساطع میکند. این نور، شکل و ساختار مولکول‌های بیلی‌روبین را به‌گونه‌ای تغییر می‌دهد که می‌توانند در ادرار و مدفوع دفع شوند. در طول درمان با نور، نوزاد فقط پوشک و پچ‌های محافظ چشم می‌پوشد. نوردرمانی ممکن است با استفاده از یک پد یا تشک تابش دهنده نور تکمیل شود.
تزریق ایمونوگلوبولین وریدی (IVIg)
زردی ممکن است به تفاوت گروه خونی مادر و نوزاد مربوط باشد. این حالت باعث میشود که نوزاد آنتی‌بادی‌هایی از مادر حمل کند که باعث تجزیه سریع سلول‌های قرمز خون نوزاد می‌شوند. انتقال وریدی ایمونوگلوبولین ممکن است زردی را کاهش دهد و نیاز به تعویض خون را کم کند، هرچند نتایج این روش قطعی نیستند. ایمونوگلوبولین یک پروتئین خونی است که می‌تواند سطح آنتی‌بادی‌ها را کاهش دهد.
تعویض خون
به‌ندرت، زمانی که زردی شدید به سایر درمان‌ها پاسخ ندهد، نوزاد ممکن است نیاز به تعویض خون داشته باشد. این روش شامل برداشتن مکرر مقادیر کمی از خون و جایگزینی آن با خون اهداکننده است، به‌این‌ترتیب بیلی‌روبین و آنتی‌بادی‌های مادری رقیق می‌شوند. این روش در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان انجام میشود.
آیا می‌توانیم زردی را در خانه درمان کنیم؟
اگر یرقان نوزاد شدید نباشد، پزشک ممکن است به‌منظور درمان زردی نوزاد، تغییراتی در عادات تغذیه‌ای پیشنهاد دهد که می‌توانند سطح بیلی‌روبین را کاهش دهند. درمان‌های خانگی زیر ممکن است زردی را کاهش دهند:
- تغذیه مکرر: تغذیه مکرر، شیر بیشتری به نوزاد می‌رساند و باعث افزایش حرکات روده‌ای میشود و در نتیجه میزان بیشتری از بیلی‌روبین، از طریق مدفوع نوزاد دفع میشود. نوزادان شیرخوار باید در چند روز اول زندگی هشت تا 12 بار در روز تغذیه شوند. نوزادان تغذیه شده با شیر خشک نیز معمولاً باید هر دو تا سه ساعت حدود 30 تا 60 میلی‌لیتر شیر خشک مصرف کنند.
- تغذیه‌های مکمل: اگر نوزاد در شیردهی مشکل داشته باشد، وزن کم کند یا دچار کم‌آبی بشود، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد که به نوزاد شیرخشک یا شیر دوشیده شده برای تکمیل شیردهی بدهید. در برخی موارد، پزشک ممکن است توصیه کند که چند روز فقط از شیرخشک استفاده کنید و سپس به شیردهی طبیعی بازگردید. اگر نوزاد مبتلا به زردی دارید، از پزشک خود بپرسید که کدام گزینه‌های تغذیه‌ای برای نوزاد شما مناسب‌تر است.
درمان زردی نوزاد با طب سنتی
درمان زردی نوزاد با استفاده از طب سنتی معمولاً شامل استفاده از ترکیبات گیاهی و روش‌های طبیعی است که به کمک تقویت کبد و تسریع در دفع بیلی‌روبین از بدن کمک می‌کنند. بااین‌حال، قبل از استفاده و به‌کارگیری هر یک از این روش‌ها، توصیه میشود که با پزشک متخصص نوزاد خود مشورت کنید تا درمان مناسب و ایمنی را متناسب با شرایط خاص نوزاد شما انتخاب کند.
عوارض زردی نوزاد
سطوح بالای بیلی‌روبینی که باعث زردی شدید می‌شوند، می‌توانند در صورت عدم درمان منجر به عوارض جدی شوند. دو مورد از عوارض یرقان نوزاد را در ادامه بررسی می‌کنیم.
انسفالوپاتی حاد بیلی‌روبینی
بیلی‌روبین برای سلول‌های مغز سمی است. اگر نوزادی زردی شدید داشته باشد، خطر عبور بیلی‌روبین از سد خونی مغزی و ورود آن به مغز وجود دارد که به این حالت انسفالوپاتی حاد بیلی‌روبینی گفته میشود. درمان به‌موقع می‌تواند از آسیب دائمی جلوگیری کند. نشانه‌های انسفالوپاتی حاد بیلی‌روبینی در نوزادی با زردی شامل موارد زیر است:
- بی‌حالی
- دشواری در بیدار شدن
- گریه با صدای بلند
- ضعف در مکیدن سینه مادر یا تغذیه از آن
- تب
کرنیکتروس
کرنیکتروس (Kernicterus) سندرمی است که در نتیجه وارد شدن آسیب دائمی به مغز و به دلیل انسفالوپاتی حاد بیلی‌روبینی رخ می‌دهد. کرنیکتروس ممکن است منجر به موارد زیر شود:
- حرکات غیرارادی و کنترل نشده (فلج مغزی آتتوئید)
- نگاه دائمی به سمت بالا
- ازدست‌دادن شنوایی
- رشد نامناسب مینای دندان
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
احتمالاً این سؤال برای شما پیش آمده است که زردی نوزاد تا چند روزگی خطرناک است و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟ به‌منظور درمان زردی نوزاد بهتر است در سریع‌ترین زمان ممکن پس از ترخیص از بیمارستان، به همراه نوزادتان به پزشک متخصص اطفال (کودکان و نوزادان) مراجعه کنید. سطح بیلی‌روبین نوزاد بین سه تا پنج روزگی در بالاترین حد خود خواهد بود. زمان مراجعه شما به پزشک، سن نوزاد، زمان ترک بیمارستان، سطح بیلی‌روبین نوزاد هنگام ترک بیمارستان و سایر عوامل بستگی دارد. اگر زردی نوزادتان افزایش یافت یا بیش از دو هفته طول کشید باید سریعاً با پزشک تماس بگیرید و برای هر اقدامی آماده باشید. علائم زردی شدید ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- پوست نوزاد به رنگ زرد یا نارنجی روشن درآید.
- نوزاد بسیار خواب‌آلود باشد و به‌سختی برای تغذیه بیدار شود.
- نوزاد بسیار بی‌قرار باشد.
- نوزاد به‌خوبی از سینه مادر یا بطری شیر نخورد.
- نوزاد به مقدار کافی ادرار یا مدفوع نداشته باشد.
پیشگیری از زردی نوزاد
زردی فیزیولوژیک قابل‌پیشگیری نیست. اما می‌توانید با تغذیه مکرر نوزاد خود، احتمال بروز آن را کاهش دهید. این موضوع می‌تواند به دفع سریع‌تر بیلی‌روبین از بدن کمک کند. اگر فکر میکنید که مشکلی زمینه‌ای وجود دارد که ممکن است باعث زردی در نوزاد بشود، آزمایش‌هایی وجود دارد که می‌تواند این موضوع را تأیید کند تا در صورت لزوم، شما یا نوزاد بتوانید درمان‌های پیشگیرانه دریافت کنید. برای دریافت درمان‌های پیشگیرانه و جلوگیری از زردی نوزاد روزه حتماً با پزشک متخصص مشورت کنید. به‌عنوان‌مثال، در دوران بارداری، می‌توانید از گروه خون خود مطلع شوید تا احتمال ناسازگاری Rh به حداقل برسد. اگر گروه خون شما Rh منفی باشد، می‌توانید در دوران بارداری ایمونوگلوبولین وریدی دریافت کنید. در بخش بعدی با خطرات زردی نوزاد بیشتر آشنا خواهیم شد.
زردی نوزاد؛ شایع ولی قابل‌درمان
در این مقاله با زردی یا همان یرقان نوزاد آشنا شدیم و روش‌های درمان زردی نوزاد را نیز شناختیم. ابتدا علائم و علل این وضعیت شایع اما قابل‌درمان را بررسی کردیم و در ادامه انواع آن را توضیح دادیم. در خصوص خطرات زردی نوزاد و عوارض عدم درمان زردی نوزاد نیز صحبت کردیم و گفتیم که سطوح بالای بیلی‌روبین در خون نوزاد می‌تواند منجر به انسفالوپاتی حاد بیلی‌روبینی و کرنیکتروس بشود. این بیماری قابل‌درمان است؛ اما بی‌توجهی به آن و تاخیر در شروع فرایند درمان می‌تواند منجر به آسیب‌های جبران‌ناپذیری در نوزاد بشود.
سؤالات متداول
مدفوع نوزادی که زردی دارد چه رنگی است؟
مدفوع نوزادی که زردی دارد معمولاً رنگ‌پریده است و می‌تواند به رنگ سفید یا زرد کم‌رنگ باشد. در کنار توجه به رنگ مدفوع لازم است به سایر علائم نیز توجه داشته باشید.
نوزاد چند ساعت باید در دستگاه زردی بماند؟
نوزاد باید به مدت حدود 12 تا 24 ساعت در دستگاه زردی یا Phototherapy بماند، البته مدت‌زمان دقیق ممکن است بسته به سن نوزاد، شدت زردی و وضعیت سلامت عمومی نوزاد متغیر باشد و باید توسط پزشک معالج تعیین شود. در برخی موارد ممکن است پروسه درمان توسط این دستگاه چیزی حدود 5 تا 7 روز طول بکشد.
زردی نوزاد چقدر طول می‌کشد؟
زردی یا یرقان نوزاد معمولاً در چند روز اول پس از تولد شروع میشود و در طی یک تا دو هفته به طور خود به خودی تراکم بیلی‌روبین در خون کاهش می‌یابد و از بین می‌رود. اما در مواردی ممکن است زردی نوزاد شدیدتر شود یا برای مدت‌زمان بیشتری ادامه پیدا کند.
در صورت طولانی‌شدن زردی نوزاد چه کنیم؟
در صورت طولانی‌شدن یرقان نوزاد باید حتماً در سریع‌ترین زمان ممکن به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید و پس از اخذ آزمایش‌های لازم و روشن‌شدن علت اصلی طول‌کشیدن زردی، اقدامات درمانی لازم را انجام دهید.
آیا نشانه‌های زردی نوزاد فقط در پوست مشاهده میشود؟ اگر نه پس چه بخش‌های دیگری هم دچار زردی میشود؟
نشانه‌های زردی نوزاد علاوه بر پوست در بخش‌های دیگری از بدن مانند سفیدی چشم‌ها نیز می‌تواند مشاهده شود. علاوه بر این، از روی برخی از رفتارهای نوزاد نیز می‌توان به وجود زردی شک کرد. برخی از این رفتارها عبارت‌اند از گریه بی‌امان و شدید، خستگی یا خواب‌آلودگی نوزاد، سخت بیدار شدن از خواب و ضعف در مکیدن سینه مادر.
